โรงเรียนบ้านโฮ่งฯ เปิดให้นักเรียนที่พลาดโอกาสทางการศึกษาในระบบการศึกษาภาคบังคับได้เรียนต่อในการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ซึ่งรวมถึงนักเรียนที่ท้องก็สามารถเรียนต่อที่นี่ กับ “โครงการเปิดฟ้ารัตนะ” ได้เช่นเดียวกัน

          สังวาลย์ วังแจ่ม ผู้อำนวยการโรงเรียนท้าวความว่า การเปิดโอกาสให้กับนักเรียนทุกคน เกิดจากระเบียบของกระทรวงศึกษาธิการ ที่ขยายโอกาสให้เด็กทุกส่วนมีโอกาสเรียนเท่าเทียมกัน และทางโรงเรียนก็ประสบปัญหา เช่น เด็กท้องในวัยเรียน ซึ่งถ้าให้นักเรียนหยุดเรียนไปเลย เด็กก็จะเสียโอกาส เลยให้เด็กอยู่ที่บ้านดูแลตัวเอง มีพ่อแม่คอยดูแล และทางโรงเรียนก็จะดูแลเรื่องการเรียนให้

“ถ้าเราไม่ส่งเสริมแบบนี้ เราให้เด็กออกจากโรงเรียนไปเลย เด็กก็จะขาดโอกาสที่จะเรียนต่อ บางทีพอออกไปแล้วมีปัญหานู่นนี่ เขาก็ไม่สามารถประกอบอาชีพได้ ก็จะเป็นปัญหาสังคม ถ้าเขามีโอกาสได้เรียน อย่างน้อยเขารู้ว่าเขาพลาดไป แต่โอกาสในการเรียนเขาไม่พลาดไปด้วย ก็เป็นการช่วยเด็ก อย่างปีที่แล้วก็มีเด็กจบไปหลายคน” ผู้อำนวยการโรงเรียนบอก            ในการดำเนินการของ “โครงการเปิดฟ้ารัตนะ” สังวาลย์ เล่าว่า หากนักเรียนคนไหนสามารถมาเรียนตามปกติได้ก็จะให้มาเรียน บางคนที่ไม่สามารถมาได้ ก็จะให้ผู้ปกครองมารับงานแทน หรือมีครูผู้ประสานงานคอยส่งข้อมูลให้เด็กทางอีเมล์ ซึ่งเด็กและครูจะติดต่อกันทางอีเมล์ เด็กจะรับข้อมูล แบบฝึกหัด เนื้อหาเรื่องการเรียนจากอีเมล์ที่ครูส่งไป            สังวาลย์ บอกว่า โรงเรียนมีระบบการประเมินผลในแต่ละภาคเรียน เช่น เด็กต้องมีงานกี่ชิ้น สอบเมื่อไหร่ รวมถึงการให้เกรด ส่งเกรดให้ครูที่รับผิดชอบ           ผู้อำนวยการ อธิบายเพิ่มเติมว่า เด็กที่ไปเรียนนอกระบบนั้นส่วนใหญ่จะสมัครใจที่จะเรียนอยู่ที่บ้าน ซึ่งเป็นความต้องการของเด็กเอง และจากสภาพสังคม ซึ่งเขามองว่าน่าจะเป็นการดีที่เด็กได้ดูแลตัวเองอยู่ที่บ้าน เพราะถ้ามาโรงเรียน เด็กอื่นอาจจะดูถูก ส่งผลในแง่ของจิตใจ           “ถ้าเราให้โอกาสแบบนี้ เขาก็ไม่เสียโอกาส แล้วคนข้างในก็ไม่ได้ไปดูถูกเหยียดหยามเขา” สังวาลย์ บอกและว่า โรงเรียนไม่ได้รับเพียงแค่เด็กที่ตั้งครรภ์เท่านั้น แต่รวมไปถึงเด็กที่เกี่ยวข้องกับยาเสพติด เกเร หรือไม่ต้องการเรียนในระบบอีกด้วย

สังวาลย์ วังแจ่ม ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านโฮ๋งรัตนวิทยา

            ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านโฮ่งฯ ยังบอกอีกด้วยว่า เขารู้ว่าสภาพสังคมไทยมีหลายส่วนที่ต้องแก้ไข ถ้าหากว่าเด็กผิดพลาดไป การไปซ้ำเติมโดยให้เด็กออกจากระบบไปเลย ก็เหมือนการซ้ำเติมชีวิตที่ล้มเหลวอยู่แล้วให้ล้มเหลวยิ่งขึ้น แต่ถ้าให้ความรัก ความเข้าใจ ให้โอกาสเขากลับตัว และให้การศึกษาไปด้วย ที่ไม่ใช่ให้แต่วิชาความรู้ แต่ให้เรื่องการดำรงชีวิต วิธีการปฏิบัติตนที่ถูกต้องในสังคม การรู้จักเอาตัวรอด ตรงนี้คิดว่าเด็กน่าจะได้รับอะไรค่อนข้างมาก   

          “เราคิดว่าเป็นวิธีที่เราภาคภูมิใจที่ให้โอกาสแก่เด็กอย่างเท่าเทียมกัน เราไม่จำกัดสิทธิเขา แต่ถ้าเราเติมเต็มตรงนี้ ปัญหาสังคมจะไม่เกิดขึ้น คิดว่าส่วนหนึ่งเราได้ดูแลสังคมในทางอ้อมด้วย” สังวาลย์กล่าวและว่า ทางโรงเรียนประชาสัมพันธ์โครงการฯ โดยออกอากาศเสียงตามสายว่าเปิดโอกาสให้เด็กนักเรียนที่ไหนก็ตามที่มีปัญหาเหล่านี้ ให้มาที่โรงเรียน เพราะพร้อมจะดูแล  และชุมชน คณะกรรมการสถานศึกษาก็รับรู้ว่าโรงเรียนทำเช่นนี้อยู่ คณะครูก็ยินดี  

          ต่อข้อซักถามถึงผู้อำนวยการโรงเรียนว่า การเปิดโอกาสให้กับนักเรียนได้เรียนต่อนั้น โรงเรียนได้อะไร เธอ ให้ความเห็นว่า โรงเรียนได้ในแง่การให้การศึกษาแก่เด็กทุกกลุ่ม ซึ่งบรรลุวัตถุประสงค์ของโรงเรียน เพราะว่าภารกิจของโรงเรียน คือให้การศึกษาแก่เด็กโดยไม่จำกัดกลุ่มอายุ เพศ หรือชนชั้น

          “ถ้าเราเลือกรับแต่เด็กที่มีปัญหาน้อย หรือไม่มีปัญหา เด็กส่วนหนึ่งก็จะถูกกันออกจากสังคมตรงนี้บทบาทของโรงเรียนก็ต้องได้ดูแลสังคม ซึ่งคิดว่าโรงเรียนทำหน้าที่ได้สมบูรณ์แล้ว ก็คิดว่าประเมินค่าออกมาได้ยาก เป็นเรื่องที่คณะครูได้มากกว่า ได้ความภาคภูมิใจ ความปิตียินดี ที่ได้ช่วยเด็กอีกหลายคน”

          การดำเนินงานของโรงเรียนที่ให้โอกาสแก่เด็กทุกกลุ่มคนนั้นจะดำเนินไปไม่ได้เลย หากไม่มีความเข้าใจ และความพร้อมของคณะครูเป็นที่ตั้ง อย่างที่ผู้อำนวยการ บอกว่า ครูต้องมองเห็นประโยชน์ และมองภารกิจของตัวเองได้ชัดว่าโรงเรียนมีหน้าที่ให้การศึกษา ที่โรงเรียนจะต้องทำ อาจจะเป็นรูปแบบไหนก็ได้ และครูต้องเข้าใจตรงกัน

          “โรงเรียนก็พยายามสร้างความเข้าใจกับคณะครูตลอดเวลาว่ามันไม่ได้เพิ่มภาระให้เรา ไม่ได้เป็นงานใหม่ ไม่ได้ทำให้เราเหนื่อยขึ้น แต่เป็นงานประจำที่ต้องทำอยู่แล้ว คือเป็นส่วนหนึ่งของงาน เพราะว่าเด็กเหล่านี้เข้ามาในระบบโรงเรียน เราก็ต้องสอนเขา แต่ถ้าเขาออกนอกระบบไป เราให้เขาเรียนอยู่ที่บ้าน แบบฝึกหัด หรือเนื้อหาที่เราจะให้เขา คือเนื้อหาเดิมที่สอนอยู่ เพียงแต่ว่าเวลาในการเรียนมันต่างกันเท่านั้นเอง มันไม่ได้เพิ่มภาระอะไรมากมาย แต่สิ่งที่ได้คือเราได้ช่วยเด็ก เป็นความภาคภูมิใจ เป็นบุญกุศลของเรา”

           ในเรื่องปัญหาเด็กท้องในวัยเรียนนั้น สังวาลย์ ให้ความเห็นว่า เป็นหน้าที่ของสังคมที่จะต้องดูแลเด็กเหล่านี้ เพราะเด็กเหล่านี้ผิดพลาดไป ด้วยส่วนหนึ่งเกิดจากสภาพของสังคมที่ทำให้เด็กหลงผิด ถ้าเด็กมีปัญหาจากสภาพสังคม แล้วสังคมไปซ้ำเติมอีก เขาก็จะล้มเหลวได้ง่าย

           “สังคมเองนั่นแหละที่ต้องหันกลับมาดูแลเด็กเหล่านี้ ให้โอกาสแก่เด็กเหล่านี้ ไม่ย่ำยีเขา และอยากฝากไปถึงผู้ปกครองที่ต้องดูแลบุตรหลานให้ใกล้ชิดยิ่งขึ้น เข้าใจบุตรหลานให้มากยิ่งขึ้น แต่ก็มีผู้ปกครองส่วนหนึ่งที่ต้องดิ้นรนทำมาหาเลี้ยงชีพ อาจไม่มีโอกาสตรงนี้ ก็อยากฝากไว้ด้วยว่ามีองค์กรไหน ที่มีนโยบายช่วยเด็ก ให้ยื่นมือเข้ามาช่วย...

           ...แม้เราแก้ปัญหาที่ปลายเหตุ แต่ก็ยังดีกว่าที่เราไม่ได้ร่วมกันแก้ปัญหาเลย”สังวาลย์ ทิ้งท้าย

ลำจวน พีรพล และรฤณญา

            การเปิดโอกาสให้เด็กนักเรียนทุกคนได้เรียนต่อจนจบการศึกษาภาคบังคับนั้น ในมุมมองของครูผู้สอน อย่าง พีรพล พรหมมินทร์ หัวหน้ากลุ่มสาระสุขศึกษาและพลศึกษา และหัวหน้าฝ่ายกิจการนักเรียน, รฤณญา ภูมิวิสัย หัวหน้าฝ่ายบริหารวิชาการ และลำจวน พันธ์วิริยากุล หัวหน้ากลุ่มสาระภาษาไทย ทั้ง ๓ คน คิดเห็นอย่างไร

            พีรพลเล่าว่า “โครงการเปิดฟ้ารัตนะ” นั้น ได้รูปแบบการจัดการเรียนการสอนตามอัธยาศัยของโรงเรียนหนองชุมแสงวิทยา จ.เพชรบุรี โดยใช้หลักการเดียวกัน คือ รับนักเรียนที่มีปัญหาจากที่อื่น เช่น เรียนไม่จบ หรือนักเรียนที่ประสบปัญหาเรื่องเพศ เข้ามาเรียน โดยนักเรียนจะมารับงานที่ครูสั่งตามความสะดวก เช่น ตอนเย็น หรือเสาร์อาทิตย์ ซึ่งจากการดำเนินการก็ทำให้นักเรียนไม่พลาดโอกาส เมื่อเพื่อนจบการศึกษา เขาก็จบเช่นกัน

           “เหมือนเรียนรูปแบบพิเศษ คือเรารับเด็กทุกรูปแบบที่ไม่พร้อมเรียนตามระบบปกติ” รฤณญา เสริมและว่า เด็กบางคนก็ไม่ต้องการอยู่ในระบบ ไม่ชอบไปโรงเรียน ไม่ชอบสภาพแวดล้อมในโรงเรียนก็สามารถเรียนแบบนี้ได้

            อย่างไรก็ตาม ก่อนที่จะดำเนินงานเช่นนี้ได้ ก็มีเสียงคัดค้านจากคนรอบข้างเช่นกัน อย่างที่ หัวหน้าฝ่ายบริหารวิชาการ เล่าว่า ตอนแรกครูบางคนยังไม่เข้าใจ ไม่ทราบความเป็นมาว่าจำเป็นมากน้อยแค่ไหน แต่พอผ่านไป ๑ ปี และมีเด็กจบไปแล้ว ครูก็ดีใจที่ได้ช่วยเด็กทุกคน พอมาปีนี้ก็ไม่มีปัญหาอะไร

            หัวหน้ากลุ่มสาระสุขศึกษาฯ เพิ่มเติมว่า ครั้งแรกมีปัญหาตั้งแต่ในโรงเรียนว่ามันจะเป็นอย่างนั้น อย่างนี้มั้ย แต่พอขอลองทำดูก่อน ปัญหาที่คิดไว้ว่าจะเกิดก็แทบไม่มี และจากการประชุมผู้ปกครอง โรงเรียนจะพยายามบอกว่าทำไมถึงทำอย่างนี้ คือโรงเรียนน่าจะทำอะไรให้เด็กไม่พลาดโอกาส เพราะถ้าพลาดโอกาสก็เหมือนกับชีวิตเขาทั้งชีวิต ทั้งนี้ การใช้รูปแบบพิเศษต้องยินยอมทั้งตัวผู้ปกครอง และนักเรียนเอง แต่ที่สำคัญคือ คณะครูต้องให้ความร่วมมือ

            พีรพล อธิบายเพิ่มว่า โรงเรียนให้โอกาสกับเด็กทุกคน คือบางคน โอกาสพลาดมันมี และเด็กก็มีสิทธิ

            “แต่เราก็จะไม่ไปว่าของที่อื่น ว่าเขาทำยังไง แต่ของเราจะพยายามทำแบบนี้ จะให้สิทธิกับเด็กที่พลาดโอกาส” พีรพลย้ำ

            ลำจวน เสริมว่าคณะครูพูดคุยตกลงกัน จนเห็นพ้องด้วยกันหมดในทุกระดับชั้นที่เด็กจะเข้ามาเรียน

            พีรพล อธิบายว่า นักเรียนที่เรียนในโครงการเปิดฟ้ารัตนะนั้น จะได้รับคำแนะนำให้ไปพบครูผู้สอนแต่ละรายวิชาว่า ครูจะมอบหมายงานอย่างไร ซึ่งรูปแบบของแต่ละวิชาก็จะไม่เหมือนกัน บางวิชา เขาจะให้งานเหมือนนักเรียนทั่วไป    

            “อย่างวิชาพละ คือ ในบางวันไม่จำเป็นต้องไปเล่นกีฬา เนื้อหาของเขาจริงๆ จะพูดเรื่องการเคลื่อนไหวร่างกายให้ถูกต้อง และนำไปสู่การเล่นกีฬา และจะมีตัวชี้วัดว่า อย่างน้อยต้องเล่นกีฬาที่เขาชื่นชอบ ๑ อย่าง เช่น ถามเขาว่าชอบกีฬาอะไร หากดูแล้วมันไปสู่เนื้อหาตรงไหน สอดคล้องกับการเคลื่อนไหวยังไง พัฒนาตัวคุณยังไง นั่นคือพลศึกษา”

            หัวหน้ากลุ่มสาระสุขศึกษาฯ ให้ความเห็นว่า บางคนเข้าใจว่าพลศึกษาจะต้องลงสนาม ต้องเล่นกีฬา แต่กีฬาต่างๆ คือสื่อที่จะทำให้เขาเคลื่อนไหวร่างกายได้ถูกต้อง    

            หัวหน้ากลุ่มสาระภาษาไทย เสริมว่า ในรายวิชาภาษาไทยก็จะให้งานตามปกติ ให้ไปค้นคว้า หาหนังสืออ่านเพิ่มเติม และตอบใบงานมา ก็จะมีการทำรายงาน ทำโครงงานแล้วนำมาส่ง และมาสอบ ก็เป็นข้อสอบทั่วไป แต่หากพูดถึงงานกลุ่มก็คงจะขาดในเวลาเรียนตามปกติ

            พีรพล แย้งว่า ถ้าดูวิถีการดำเนินชีวิตของเขาจริงๆ เขาจะไม่ขาด ต้องดูสภาพชีวิต คือ ถ้ามองงานกลุ่มที่ร่วมกับเพื่อนนักเรียนด้วยกัน เขาจะไม่มี แต่ถ้าเป็นกลุ่มข้างนอก เขาจะมี ที่เขาไปทำงานด้วย ซึ่งนำมาเทียบกับเกณฑ์ได้เลย

            การทำงานยาก ย่อมต้องการทีมที่เห็นเป้าหมายร่วมกัน พีรพล เล่าถึงวิธีการที่ทำให้ครูทั้งโรงเรียนเห็นพ้องต้องกันในการทำงานนี้ว่า เขาพูดคุยเรื่องนี้กันที่ห้องประชุม โดยคนที่จะนำ และหนักแน่นจริงๆ คือ ผู้อำนวยการโรงเรียน และคนที่รับผิดชอบต้องเข้าใจอย่างถ่องแท้ว่าการทำเรื่องนี้เป็นอย่างไร

            “เราไม่ได้ทำผิดกฎหมายนะ  แล้วเราพยายามเทียบให้เห็นว่าที่มันบัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญ หรือในหลักสูตรมันสอดคล้องกันตรงไหน เขาก็จะเข้าใจ แล้วที่เขายอมรับจริงๆ คือ ต้องทำเป็นตัวอย่าง อย่างน้อยราย สองราย แต่ตอนนี้ทุกคนพอจะมองเห็นทางแล้ว และเราจะไม่กำหนดเวลาเรียน เพราะถือว่ากิจกรรมทุกวันเป็นเวลาเรียนของเขา” หัวหน้ากลุ่มสาระสุขศึกษาฯ บอก  

            อย่างไรก็ตาม เป้าหมายของการให้โอกาสนักเรียนที่พลาดได้เรียนต่อนั้น รฤณญา กล่าวว่า เขาต้องการให้เด็กที่พลาดเรียนจบเหมือนเพื่อน ก็เหมือนกับผู้ปกครองที่ต้องการให้เด็กเรียนจบ ไม่อยากให้ค้างนู้นค้างนี่  

            ด้านพีรพล มองว่า เป้าหมายของเขาคือ ให้เด็กมีโอกาสเท่ากับคนอื่น อยากให้เขามีชีวิตประจำวันที่ราบรื่น ไม่มีปัญหา ไม่มีปมด้อยคาใจที่เป็นตัวบั่นทอนชีวิต อยากให้นักเรียนมีชีวิตที่มีความสุขตามวิถี หรือตามโอกาสที่ได้รับ แต่ว่าถ้าเขามีโอกาส อยากให้เขาเรียนต่อสูงๆ ไปใช้ทักษะชีวิตแก้ปัญหา ที่จะเป็นแนวทางให้ใช้ชีวิตได้ดีขึ้นกว่าเดิม ไม่อยากจะปิดกั้นเขา ถึงแม้จะมีปัญหาอย่างไรก็อยากให้เรียนจนจบ   

            “เราได้ดูแลช่วยเหลือเด็กอย่างเต็มที่ เพราะว่าเด็กที่มาเรียนอย่างนี้สภาพครอบครัวมีปัญหามากมาย การแนะแนวก็ต้องมีทางด้านอาชีพ การศึกษาที่นักเรียนจะได้นำไปต่อยอด ก็ภูมิใจที่เราได้ช่วยเด็กทางด้านนี้ มีความสุขที่เห็นเด็กเข้ามาและพร้อมที่จะเปิดใจกับเรา คุยปัญหาเท่าที่เขาจะกล้าเปิด” หัวหน้ากลุ่มสาระภาษาไทย เสริม

             เมื่อถามถึงกรณีของเด็กที่ท้อง ว่าครูจะรู้ได้อย่างไร ลำจวน เล่าว่า จะใช้การสังเกตถึงพฤติกรรมที่เปลี่ยนแปลงไป จากที่ร่าเริง ก็จะเงียบลง จากนั้นครูก็จะเรียกมาคุยถึงวิธีการที่เขาจะดำเนินชีวิตต่อไปอย่างไร

             ขณะที่ พีรพล บอกว่า บางทีนักเรียนที่เป็นเพื่อนร่วมชั้นก็มาพูดกับครูว่า “ครูไม่รู้เหรอ สามเดือนแล้วนะ”

             ด้วยประโยคที่ว่า “ครูไม่รู้เหรอ...” นี่เอง ที่ทำให้ หัวหน้ากลุ่มสาระสุขศึกษาฯ รู้สึกว่า “ไอ้เรานี่ไม่สังเกตเลยเนอะว่าเด็กเป็นยังไง เราสังเกตแต่พฤติกรรม ดูแต่ผม ดูหัว ดูทักษะการตั้งใจเรียน ไม่ตั้งใจเรียน ส่งงานไม่ส่งงาน”  ซึ่งเขาให้เหตุผลว่า อาจเป็นเพราะไม่ค่อยเจอกรณีแบบนี้ นานๆ เจอที

             พีรพล บอกว่า เขาเกิดแนวคิดใหม่ว่าการที่ครูไปห้ามว่าเรื่องเพศมันไม่ดี มันไม่ใช่ เป็นเรื่องที่ห้ามเด็กไม่ได้ แต่จะทำอย่างไรให้เขาดำเนินชีวิตตามปกติ ปลอดภัย ไม่มีปัญหา ทำอย่างไรให้เขาเข้าใจ และตระหนัก

             “ถ้าอยากจะมีเพศสัมพันธ์ก็เป็นเรื่องของเขา แต่จะทำยังไงไม่ให้เกิดปัญหา มันควรจะสอนแบบนี้ได้แล้ว เพราะมันเป็นเรื่องที่เราไม่สามารถห้ามเด็กได้ทุกวินาที แต่เราจะทำยังไงให้เขารู้ตัวตลอดว่า ถ้าทำอย่างนี้แล้วเขาปลอดภัย ไม่มีผลกระทบตามมา ต้องให้เขาคิดเป็น” พีรพล บอก

             เมื่อถามว่าพอสอนเพศศึกษาแล้วยังมีเด็กที่ท้องในวัยเรียนอยู่ถือเป็นความล้มเหลวของครูหรือไม่ ครูทั้ง ๓ ท่าน และผู้อำนวยการโรงเรียน ตอบเป็นเสียงเดียวกันว่า ไม่ได้รู้สึกว่าเป็นความล้มเหลว อย่างที่ หัวหน้ากลุ่มสาระสุขศึกษาฯ มองว่า ทุกการตัดสินใจของคนย่อมมีถูก และพลาด แม้เรียนมาเหมือนกัน การตัดสินใจอาจต่างกัน นี่คือความจริงในชีวิต

            “อย่างถ้าไม่มีเงิน บางคนก็อาจอดเอา บางคนก็ไปขอยืม ขึ้นอยู่กับการตัดสินใจของคน มันไม่ถือว่าเป็นการล้มเหลว” พีรพล บอก

            ลำจวน เสริมว่า กระบวนการที่ให้เด็กคิด สรุป จะช่วยให้เด็กแก้ปัญหาได้ นั่นจึงไม่ใช่เรื่องล้มเหลว

            ขณะที่ สังวาลย์ ผู้อำนวยการโรงเรียน ซึ่งมาร่วมให้ความคิดเห็นตอนท้าย บอกว่า โรงเรียนที่ไล่เด็กท้องออกไปเลย เขาก็จะไม่เก็บไว้เป็นข้อมูล ก็เลยดูเหมือนไม่มี 

            “เราภูมิใจที่เห็นเด็กจบไปและได้งานทำ” 

            นี่คือเสียงส่งท้ายของคุณครูที่เห็นว่า โอกาสในการศึกษาของเด็กเป็นเรื่องสำคัญ